چگونه روان خواننده را به‌ چنگ بیاورید

برای تولید هر چیز اسلوبی رایج وجود دارد و نوشتن رپورتاژ نیز از این امر مستثنی نیست. الگوی بکار گرفته‌شده در رپورتاژ‌های منسجم، فارغ از حجم و محتوا و مضمون، یکسان است. در واقع آغاز، میانه و پایان، چه در یک رپورتاژ یک بندی و چه در رساله‌ای چند صد صفحه‌ای، بالواقع یکی است. آنچه در ادامه می‌آید راهکارهایی است ساده و کارآمد برای تولید یک متن رپورتاژی مطلوب و مقبول.

پیش‌تولید

پیش از آنکه برای نوشتن رپورتاژتان دست به قلم یا کیبورد شوید، باید شروع به جمع‌آوری اطلاعات کنید. اگر تا بحال در حوز‌ه‌ی مورد نظر رپورتاژ ننوشته‌اید، بهتر است نمونه‌هایی بیابید تا رپورتاژتان را براساس اسلوب آن پیاده‌سازی کنید و یا در مقایسه با آن ساختار خاص خودتان را بسازید. برای نوشتن رپورتاژی مؤثر بالاخص در حوزه‌ی فروش، باید به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:

الف) درباره‌ی چه رپورتاژ می‌نویسید؟

ویژگی‌هایی که سوژه، محصول یا خدمات شما از آن بهره‌مند است را شناسایی کنید. برای نوشتن رپورتاژ، بالاخص در حوزه‌های فروش یا خبر، توجه به آنچه رقبا ادعا می‌کنند، بسیار کارآمد است.

ب) برای چه کسی رپورتاژ می‌نویسید؟

مخاطب‌تان را بشناسید. سن، جنسیت، فرهنگ و جزئیات مرتبط دیگری پیرامون مشتریان بالقوه یا جدید خود ارزیابی کنید.

ج) برای چه رپورتاژ می‌نویسید؟

هدفتان از نوشتن این رپورتاژ را صراحتاً بیابید. آیا می‌خواهید مخاطب را شگفت‌زده کنید، یا او را احساساتی نمایید؟ آیا زندگی او پیش و پس از استفاده از محصول یا خدماتتان مد نظر است یا معرفی مزایا و ویژگی‌های آن‌ها در مقایسه با سایر رقبا؟ یا اینکه جنبه‌ای وجود دارد که رپورتاژ‌خوان هنوز بر آن اشراف ندارد و باید آن را برایش مستدل کنید.

عنوان؛ هویت رپورتاژ

مانند هر فرد که نامی دارد و معرف اوست، یک رپورتاژ نیز شامل عنوان یا عنوان‌هایی است که مخاطب در اولین رویارویی با رپورتاژ با آن مواجه می‌شود. اگر نام فرد را پیش از بلوغ و شکوفایی او انتخاب می‌کنند، بهتر آن است انتخاب عنوان رپورتاژتان را به بعد از تولید و اتمام متن موکول کنید. عنوان می‌بایست از یک‌ سو روشن و هدف‌مند باشد و از سوی دیگر جوهره‌ی رپورتاژتان را عیان کند. البته فراموش نکنید که اگر رپورتاژی بلند و مفصل می‌نویسید، می‌توانید برای هر بخش عنوانی فرعی انتخاب کنید تا اینگونه هم پیگیری رپورتاژتان برای خواننده تسهیل شود و هم بارها از مزایای مؤثرِ عنوان بهره‌مند گردید.

مقدمه؛ کاشت

فرقی نمی‌کند رپورتاژتان یک بند باشد یا چند صفحه. بعد از آنکه با عنوان رپورتاژ مخاطب را جذب کردید؛ باید در اسرع وقت و به قوی‌ترین شکل اهمیت و لزوم متن‌تان را به خواننده دیکته کنید. در واقع هرآنچه قرار است مخاطب هنگام مطالعۀ رپورتاژتان به آن دست یابد، باید برای وی روشن شود. برای مثال در رپورتاژ‌های خبری، اولین بند به خلاصۀ تمام متن با ارائه‌ی اطلاعات کلی اختصاص می‌یابد. برای رپورتاژ‌های تبلیغاتی اما در جملات یا بند نخست، دست روی معضلی می‌گذارند که قرار است از طریق محصول یا خدمت مورد رپورتاژ مرتفع گردد.

آنچه در مقدمه می‌آید، چه یک جمله باشد چه چند صفحه، باید خوانندۀ رپورتاژ را به‌سوی بدنه‌ی متن رهنمون کند. اگر بدنۀ رپورتاژتان به استدلال می‌پردازد، اسلوب استدلالی‌تان را شرح دهید تا خواننده‌ی رپورتاژ، بتواند در بستری مشخص، به خواندن آن مشغول شود و اگر قرار بر روایت است، پیش‌زمینه و بستر بدنه را مهیا کنید. اگر می‌خواهید خواننده‌ی رپورتاژ را غافل‌گیر کنید باید تعلیق لازم را فراهم آورید. طیفی گسترده از اهداف ممکن است مد نظر رپورتاژ‌نویس باشد، اما فراموش نشود که هر مقصد راه و روش خود را دارد که باید براساس آن ترکیبات اجزاء را چید.

رپورتاژ مطلوب و فنون تولید آن

بدنه؛ داشت

مهم‌ترین بخش هر متن و بالاخص رپورتاژ، بدنه یا تنۀ آن است. حالا زمان آن فرا رسیده که اطلاعاتی جمع‌آوری شده را بر اساس نیاز و خواست طبقه‌بندی، سازماندهی و منسجم کنید. سعی کنید سلسله جملاتی بکار ببرید تا خواننده‌ی رپورتاژ مکرراً تحت بمباران اطلاعاتی قرار گیرد. اما فراموش نکنید که انسجام متن‌تان در گرو سازماندهی دقیق شما بر اساس روشی منطقی خواهد بود.

برای نوشتن بدنۀ رپورتاژ از روش‌های استدلالی گوناگون می‌توان بهره جست. می‌توان گفت مؤثرترین روش را ساختار علت و معلولی دارد. سعی کنید رابطه‌های عللی رپورتاژتان را بصورت زنجیره‌ای دقیق و به‌هم پیوسته بچینید؛ به‌گونه‌ای که معلول رابطۀ پیشین، علت رابطۀ پسین باشد. البته تفسیر هم راه دیگری است. اینگونه که علتی را مد نظر قرار داده و بر اساس تفسیر و خواندن خود، معلول مد نظر را استخراج کنید. در این مسیر بیشتر می‌توانید از مثال‌ها، چه شخصاً تجربه کرده باشید و چه از منبع موثقی نقل شده باشد، استفاده کنید. اگر رپورتاژی روایی و یا احساسی می‌نویسید، باید پله‌پله فضای حاکم بر متن را بر خواننده تحمیل کنید. البته بهترین شیوه آن است که با چیدمان مناسب و سازماندهی هدف‌مند گزاره‌ها، خواننده‌ی رپورتاژ را بر آن دارید تا خود، شخصاً اندیشه‌ی شما را بپذیرد.

نکته‌ی کلیدی آن است که تلاش کنید روند بدنۀ رپورتاژ را به گونه‌ای سازماندهی کنید که مقصد همانجا باشد که آغاز کرده‌اید؛ نه آنکه دورِ باطل بزنید. بلکه به‌گونه‌ای که خواننده‌ی رپورتاژ، مجاب شود استدلال‌ها یا زمینه‌چینی‌های شما، علت حقیقی خلق این رپورتاژ بوده است.

نتیجه‌گیری؛ برداشت

حالا وقت برداشت محصول است. مثلاً اگر برای تبلیغ کالا یا خدمتی نو دست به نگارش رپورتاژ زده‌اید اینجا زمان فرو کردن میخ استفاده از سوژه در مغز خواننده‌ی رپورتاژ است. هر آنچه در رپورتاژ‌ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و اثبات شد، حالا باید دوباره بیان شود. اگر تا به‌اینجا رپورتاژ را منطقی و اسلوب‌مند پیش برده‌اید نگران نباشید؛ تقریباً همۀ کارها انجام شده و شما فقط لازم است گزاره‌ای که در رپورتاژتان ادعایش را کرده‌اید دوباره و این بار با بیانی مطلق و متقن و با شمایلی موثق و مؤثر، ایراد کنید.

در بسیاری از راهنماهای مقاله‌نویسی آکادمیک که حرفه‌ای‌ترین نوع رپورتاژ‌نویسی است به کرات با این پند مواجه می‌شوید که جملات مقدمه را با بیانی نو، دوباره تکرار کنید. بسیاری از رپورتاژ‌نویسان که در مغلطه‌ استادند، در این بخش گاه ادعاهایی را اثبات‌شده بیان می‌کنند که در بدنه‌ی مورد استدلال قرار نگرفته‌اند. در واقع مانند آن است که برای پاسخ به یک مسئله‌ی ریاضی، از روش حل مسئله‌ای دیگر بهره ببریم و در نهایت نتیجۀ خودمان را به‌عنوان جواب به خورد خواننده رپورتاژ، بدهیم. هرچند این شیوه به‌هیچ وجه توصیه نمی‌شود؛ اما بدانید که ذات نتیجه‌گیری ناخودآگاه گزاره‌های پسا استدلالی را راحت‌تر می‌پذیرد.

ویرایش؛ بازتولید

چندبار و پشت سر هم متن رپورتاژتان را بخوانید یا حتی بنویسید. هرچقدر بیشتر بخوانید، مانند کلمه‌ای که چندین بار زیر لب تکرارش کنید، بیشتر از آن فاصله می‌گیرید و می‌توانید فارغ از امیال شخصی و بی‌مماشات آن را بررسی کنید و کم و کاستی‌های آن را مرتفع سازید. سعی کنید در رپورتاژ‌های خشک‌تر از جملات کوتاه، کلمات روشن و ساختار ساده و در رپورتاژ‌های احساسی‌تر از جملات ربطی و کلمات و عبارات لطیف و تأثیرگذار استفاده کنید. سعی کنید متن‌تان عاری از اشتباهات املایی و نحوی باشد. مطمئن باشید هیچ متن مکتوبی با یک بار نوشتن به کمال نمی‌رسد.

هرچند حوزه‌ها و اهداف رپورتاژ‌نویسی گوناگون است اما اسلوب نوشتن، فی‌ذاته از الگوهای مشترکی بهره می‌گیرد. با تمرین اسلوب فوق و با ممارست در مطالعۀ رپورتاژ‌های حرفه‌ای در حوزۀ کاری خود، آسوده‌خاطر باشید که خواهید توانست هر آنچه را که می‌خواهید در ذهن مخاطب‌تان، با هر روحیه و اندیشه‌ای جا کنید.

موفق باشید.